تعریف اضطرار در قرار دادها چیست؟ ابتدا در لغت به معناى «بى چارگى»، «در ماندگى»، «ناچار شدن»، «لاعلاجى»، «نیاز به چیزى»، «بى اختیارى»، «اجبار»، و نهایتاً «مجبور کردن و حاجت مند کردن کسى» است. همچنین حالتى است که ضرورت و ناچارى، انسان را به امرى یا کارى کشانده و گریزى از آن نیست. در اصطلاح حقوق و بخصوص حقوق اسلامى، اضطرار از مفهوم لغوى خود فاصله نگرفته است اما با این وجود، در هر بابى مفهوم خاص آن باب را پیدا مى کند و به تبع، احکام خاص خود را مى یابد، و اگر تعریف جامعى عنوان شود مى توان گفت «اضطرار آن است که ضرورت، شخص را به اقدامى همانند انشا، تصرف، … و یا عمل نامشروع وادار نماید». در قانون مدنى، اضطرار تعریف نشده است و فقط در ماده ۲۰۶ ق.م. حکم معامله اضطرارى بیان شده است و در پاره اى قوانین حقوقى تنها مى توان مصادیقى از اضطرار را یافت،(۲) ولى با توجه به مفهوم لغوى و پیشینه حقوقى آن مى توان گفت: در حقوق مدنى، اضطرار وضعیتى است که شخص را به ناچار وادار به انجام معامله و یا انشا ایقاع مى نماید، یا وضعیتى که شخص را ناگزیر به انجام امرى نماید که ممکن است براى وى ایجاد ضمان و مسئولیت مدنى نماید.

در ترمینولوژى حقوقى در بیان مفهوم اضطرار آمده است:

 

«اضطرار در فقه و حقوق مدنى حالتى است که در آن تهدید وجود ندارد، ولى اوضاع و احوال براى انجام یک عمل، طورى است که انسان با وجود عدم رضایت و تمایل به آن کار، به سابقه آن اوضاع و احوال، آن کار را على رغم میل باطنى خود، ولى از روى قصد و رضاى خاصى – که آن را در حقوق مدنى رضاى معاملى مى نامند – آن معامله یا آن کار را انجام مى دهد و این مقدار از رضا حداقل رضایى است که وجود آن شرط نفوذ عقد است»

 

قبل از این که به آثار اضطرار در اعمال حقوقى بپردازیم لازم است مبانى و اصولى را که در استدلال ها و نتیجه گیرى ها مورد استناد و بحث قرار مى گیرد، مطرح نموده و در حد نیاز به آن پرداخته شود. در این راستا، نخست قواعد واصول کلى که در کلیه اعمال حقوقى به عنوان شرایط صحت و نفوذ قراردادها و دیگر اعمال حقوقى عنوان شده اند و هم چنین اصول و مصالحى که قانون گذار در تنفیذ یا ابطال هر عمل حقوقى مد نظر دارد، مطرح مى نماییم. سپس در گفتار دوم، قواعد یا نظریه هایى که در بحث آثار اضطرار ممکن است کاربرد داشته باشد، طرح نموده و در حد لزوم مورد بررسى قرار خواهیم داد.

 

 

 

 

 

 

 

       – وضعیت خاص (ضرورت)

       – اجبار و فشار (درونى)

اضطرار در اعمال حقوقى

 

      گفتار نخست: قواعد و اصول کلى

       – قانون مدنى

       – فقه

نتیجه

       – غبن و مبانى آن

       – استفاده ناروا (استغلال)

     پاورقی

 

طرح بحث

      الف) نظر قانون مدنى و فقه

      ب) تجزیه و تحلیل

نتیجه

گفتار دوم: مصداق‏هاى مورد تردید

نتیجه

نتیجه

      الف) قاعده کلى

ب) بحثى در مصادیق

      – طلاق

     پاورقی